Wet DBA handhaving, en nu?

Wet DBA

De overheid wil er alles aan doen om schijnzelfstandigheid te voorkomen. Schijnzelfstandigheid is een situatie waarin een opdracht wordt uitgevoerd als ondernemer, maar eigenlijk een loondienstsituatie is. De opdrachtgever is dan de werkgever en de opdrachtnemer is de werknemer, met alle fiscale consequenties zoals btw-positie, loonheffingen en zelfstandigenaftrek van dien.

De wet DBA (en straks de VBAR, wet Verduidelijking Beoordeling ArbeidsRelaties) maakt de werkende en opdrachtgever/werkgever samen verantwoordelijk voor afspraken over de werkrelatie.

Feitelijk is er geen sprake van een loondienstsituatie als er aan twee van onderstaande voorwaarden wordt voldaan:

• 1. Tenminste één van onderstaande is van toepassing
• • De werkende bepaalt zelf hoe het werk wordt gedaan. Er is geen gezagsverhouding tussen werkende en opdrachtgever.
  • De werkende kan het werk ook door iemand anders laten doen.
  • De werkende krijgt geen loon. Loon is bijvoorbeeld als de werkende vakantiegeld krijgt. Of als er wordt doorbetaald bij ziekte.
• 2. Er is geen fictieve dienstbetrekking (géén arbeidsovereenkomst, wél loon, zoals meewerkend partner, pseudowerknemer, etc)

Modelovereenkomsten

In sommige situaties is het heel duidelijk dat er geen sprake is van een loondienstsituatie. Soms is dit minder duidelijk. Voor die minder duidelijke situaties heeft de belastingdienst modelovereenkomsten. Een modelovereenkomst is een door de belastingdienst goedgekeurd document. Hierin staan afspraken die de werkrelatie tussen een zzp’er en opdrachtgever verduidelijken. Als de zzp’er werkt volgens een modelovereenkomst, is er geen loondienstsituatie. De werkende is dan een zelfstandige die een opdracht uitvoert. Maar…let op, de werkelijkheid bepaalt, letterlijk. Ook al is er een modelovereenkomst waarin staat dat de zzp’er zelfstandig werkt, de feitelijke situatie is altijd leidend. Bijvoorbeeld, als er in de overeenkomst staat dat er geen gezagsverhouding is, maar de zzp’er in de praktijk onder leiding en toezicht van de opdrachtgever werkt of samen met medewerkers in loondienst aan dezelfde taken werkt, dan is er wel degelijk sprake van een gezagsverhouding. In dat geval is de werkende feitelijk in loondienst.

Ook als de zzp’er via zijn eigen besloten vennootschap (BV) werkt, moet het duidelijk zijn dat er geen sprake is van een loondienstsituatie. Als de zzp’er in de praktijk werkt alsof hij in dienst is van de opdrachtgever, dan is er feitelijk sprake van loondienst.

Een modelovereenkomst gebruiken is niet verplicht. Is het verstandig een modelovereenkomst te gebruiken? Lees dan eerst: Modelovereenkomst of niet? Volg het stappenplan

Modelovereenkomsten zijn vijf jaar geldig. Kijk goed welke modelovereenkomst wordt toegepast en vernieuw zonodig. De goedgekeurde en meest recente modelovereenkomsten vind je hier.

Update 06-09-2024

De Belastingdienst heeft besloten om per direct géén nieuwe modelovereenkomsten meer goed te keuren en bestaande modelovereenkomsten niet meer te verlengen. Met name door de gebrekkige werking ervan en de vaak onterecht veronderstelde zekerheid vooraf omdat de praktijk anders bleek.

Situatie tussen 2016 en nu

Direct na de invoering van de wet DBA in mei 2016 ontstond er veel onduidelijkheid. De belastingdienst had grote achterstanden met het goedkeuren van de massaal aangevraagde modelovereenkomsten. De markt reageerde nogal heftig en de belastingdienst besloot een handhavingsmoratorium in te stellen. Dit betekende dat er voorlopig niet gehandhaafd werd, behalve in gevallen van kwaadwillendheid en uitbuiting.

Het resultaat? Tussen 2016 en nu bleef vrijwel iedereen op dezelfde manier werken, en het aantal zzp’ers bleef structureel toenemen. Vooral in sectoren zoals zorg, onderwijs, beveiliging en kinderopvang rezen er echter sterke twijfels over of dit wel de gewenste ontwikkeling was.

Inmiddels is er verschillende jurisprudentie ontwikkeld, waarbij onder andere het Deliveroo-arrest van de Hoge Raad opnieuw veel stof deed opwaaien. Sinds 2023 is de belastingdienst begonnen met het opstarten van de handhaving, waarvoor een team van 80 FTE is ingezet om dit proces vorm te geven en uit te voeren.

Handhaving wet DBA vanaf 01 januari 2025

De belastingdienst heeft onlangs aangekondigd het moratorium op te heffen en dus te gaan handhaven. Met naheffingen én boetes in gevallen waar gecorrigeerd moet worden in btw-positie (OB, omzetbelasting) en sociale premies (LH, loonheffing). In die situaties waar bij handhaving blijkt dat er tóch sprake is van een loondienstsituatie zal dit fiscale consequenties hebben voor zowel opdrachtgever, intermediair én zzp’er.

De politiek en de vakbonden oefenen druk uit om de bestaande wet daadwerkelijk te handhaven. Dit komt deels voort uit zorgen over schijnzelfstandigheid, waarbij groepen werkenden worden uitgebuit terwijl ze recht zouden hebben op sociale voorzieningen zoals ontslagbescherming en pensioenopbouw.  Daarnaast streven vakbonden en politieke partijen ernaar om tijdelijke contracten, interim-werk, uitzendwerk en zzp’ers meer richting vaste contracten te bewegen, omdat dit volgens hen zou leiden tot een stabielere arbeidsmarkt en een gezonder economisch klimaat. Verder wijzen vakbonden, uitvoeringsinstanties (zoals het UWV en de belastingdienst) en sommige politieke partijen op oneerlijke concurrentie door zzp’ers. Sommigen zien dit zelfs als een uitholling van het sociale stelsel. Dit is echter een complex debat, aangezien belangenorganisaties binnen de flexwerksector (zoals ABU en VZN) beweren dat zzp’ers via de inkomstenbelasting juist meer bijdragen aan voorzieningen dan de gemiddelde werknemer.

Hoe dan ook, de belastingdienst gaat per 1 januari 2025 handhaven op de wet DBA. Verder uitstel of versoepeling van deze handhaving lijkt niet aan de orde te zijn.

Update 06-09-2024:

Het kabinet heeft op 6 september 2024 naar aanleiding van het rondetafelgesprek op 5 september en vooruitlopend op het commissiedebat van 12 september 2024 alvast aangekondigd het jaar 2025 als overgangsjaar te zien. Er zal direct vanaf 01 januari 2025 gehandhaaft worden en waar van toepassing ook naheffingen opgelegd (niet verder terug dan 01-01-2025) maar er worden in 2025 nog geen boetes opgelegd. Ten tweede geeft men aan allereerst te gaan handhaven bij opdrachtgevers.

Hoe ziet deze handhaving eruit?

De belastingdienst heeft in een stappenplan en drie memo’s uit de doeken gedaan waar en hoe men dit gaat aanpakken. Dat is hier na te lezen.

Samenvattend zit de meeste onduidelijkheid bij de criteria “gezagsverhouding” en “inbedding in de organisatie” (een nieuw voorgesteld criterium in de VBAR). De grens tussen het geven van aanwijzingen en instructies (wat is toegestaan) en daadwerkelijk leiding & toezicht, blijft vaag. Volgens de belastingdienst, zoals besproken tijdens een rondetafelgesprek met de Tweede Kamer over de wet DBA, is het duidelijk dat freelancen in essentiële beroepen zoals zorg, beveiliging en onderwijs niet mogelijk of wenselijk is volgens de ondernemerscriteria van de wet DBA. Bovendien is er in uitvoerende functies in de markt nog veel schijnzelfstandigheid en uitbuiting. Het is aannemelijk dat men in eerste instantie hierop zal focussen bij de handhaving.

Effect op de (IT-inhuur) markt

Voor opdrachtgevers die tijdelijk personeel zoeken voor IT-projecten is het momenteel ook vaak een grijs gebied of er sprake is van een gezagsverhouding. Sommige zzp’ers werken zij aan zij met collega’s in loondienst van de opdrachtgever, waarbij ze dezelfde werkzaamheden verrichten maar vaak tegen andere beloningen. Omdat de fiscale consequenties van een gezagsverhouding nog onduidelijk zijn, kiezen veel eindklanten en opdrachtgevers voor de veilige weg. Ze hanteren de strengste interpretatie van de criteria en besluiten om geen zzp’ers meer toe te laten in IT-projecten. Dit heeft al merkbaar geleid tot een afname in de vraag naar tijdelijk IT-personeel.

Kan ik nog wel als ZZP-er in de IT werken?

Dat is zeker wel mogelijk. In theorie. Je bent ondernemer, btw-plichtig, ingeschreven bij de KVK, voert verschillende opdrachten uit (tegelijk of na elkaar), waarbij je specialistische kennis inbrengt als externe. Je werkt zelfstandig aan projecten met een focus op het behalen van doelen en opleveren van de afgesproken resultaten. In de praktijk ligt de regie echter bij de opdrachtgevers. Als zij besluiten geen zzp’ers meer in te zetten voor projecten en opdrachten, dan is dat een feit waar je mee moet zien te dealen. De vraag is of de markt zal veranderen door een tekort aan gekwalificeerd personeel, of dat zzp’ers massaal afhaken omdat er simpelweg geen opdrachten meer beschikbaar zijn. Wie de langste adem heeft, zal de komende maanden duidelijk worden.

Kan ik nog wel een ZZP-er in een IT-project of opdracht inhuren?

Dat is zeker wel mogelijk. Als je specifieke kennis nodig hebt die niet aanwezig is in je organisatie, als de werkzaamheden zelf niet tot in de letter vastliggen maar de doelen en oplevercriteria wel en als de werkende zelf input levert hoe hij het IT-probleem of project gaat aanvliegen is het wet DBA-compliant. Bij twijfel is het advies om een functieprofiel om te zetten in een opdrachtomschrijving, met periodieke doelen als piketpaaltjes waaraan je het geleverde werk kan toetsen. Zeker in die situaties waarin de organisatie specialistische kennis nodig heeft, kan een zzp’er zelfstandig aan de slag gaan om zijn of haar expertise in te brengen en oplossingen te vinden, te bouwen, te ontwerpen of te implementeren om zo te komen tot een opgeleverd eindproduct. Ook het parttime inzetten van zzp’ers maakt het voor de zzp’ers makkelijker om meerdere opdrachten tegelijk uit te voeren bij verschillende opdrachtgevers, wat hun zelfstandigheid verder versterkt.

Emotie versus marktvraag

Nu horen wij veel zzp’ers in de IT zeggen: “Dit past bij mij, de vrijheid, de wisselende projecten, ik ben een ondernemer”. Ja, dat kán zo zijn. Maar wat als opdrachtgevers onder druk van wetgeving en handhaving, in combinatie met de onzekere interpretatie van de wet,  ervoor kiezen interim-werk te laten uitvoeren door de flexmarkt-oplossingen die gegarandeerd wet DBA-compliant zijn, zoals uitzenden, payroll, detachering? Dan is dat een realiteit waarmee je als zelfstandig IT’er mee hebt te dealen. De vraag is dan: ga ik voorlopig afwachten en mijn reserves aanspreken, of kies ik eieren voor mijn geld en zoek ik een oplossing in de vorm van loondienst?

Oplossingen

In de basis hoeven wij als OptimaData geen oplossingen te vinden om toch nog steeds zzp’ers te kunnen blijven inhuren en inzetten in IT-projecten en interimopdrachten. Volgens onze toetsing voldoen de zzp’ers die wij inzetten aan alle criteria. Kortom, wij zijn niet bang voor handhaving. Tegelijkertijd merken we echter wel dat steeds meer opdrachtgevers ervoor kiezen om geen zzp’ers toe te laten voor bepaalde opdrachten, en daar zullen we op moeten acteren.

Dienstenpallet

In die situaties waarin de eindklant expliciet geen zzp’er wil inhuren zijn er met OptimaData een aantal oplossingen mogelijk waarbij jij als zzp’er toch een opdracht kan uitvoeren en tegelijk wet DBA-compliant zijn.

• Detachering
  • Een arbeidsovereenkomst bij OptimaData Interim met compleet arbeidsvoorwaarden pakket
• ZZP-detachering
  • Opting-IN (fictieve dienstbetrekking, DGA-loon, eigen rekening en risico)
  • Fiscale mix (combinatie van OB, LH en gebruik van ondernemersaftrek)
• DUBV
  • Declarabele uren BV (met Uniforce)

Vraag gerust naar de mogelijkheden en details. We denken graag met je mee en kunnen je objectief adviseren.

Toekomst

Wij zijn van mening dat de huidige onrust en focus te veel gericht zijn op de handhaving van de wet DBA (en straks de nieuwe wet VBAR) ligt. Dat is echter niet waar het vraagstuk in essentie om draait. Onderliggende vraag is hoe wij in Nederland aankijken tegen arbeidsrelaties. Uiteraard moet er goed gekeken worden naar situaties waar mensen worden uitgebuit of misbruikt. Tegelijkertijd is er een duidelijke trend waarbij mensen meer vrijheid willen: zelf bepalen waar, hoe en wanneer ze werken. De vraag is dan: wanneer past een arbeidsovereenkomst beter en wanneer werk je op eigen rekening en risico? Ook de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV) en de balans tussen vrijheid en bescherming zijn belangrijke punten. Daarnaast speelt de scheefgroei tussen netto-inkomsten uit loon en ondernemerschap een grote rol. Waar ligt de grens tussen eigen verantwoordelijkheid, voorzieningen, zekerheid en vrijheid? Dat is waar de discussie over zou moeten gaan. Het is duidelijk dat deze beweging nu in gang is gezet. De steen is in het water geworpen, en de rimpelingen die dit veroorzaakt, zullen voorlopig nog lang zichtbaar blijven.

Interessante tools en links

Onderstaand een aantal tools die behulpzaam kunnen zijn in de afwegingen rond de arbeidsrelatie:

Ondernemerscheck

Webmodule

Wet VBAR

ZZP-dossier Zipconomy

Internationaal perspectief op ZZP